Przypominam artykuł o ujęciu, który rozpoczął ten cykl.
Kolejną czynnością, której zasady warto przybliżyć jest legitymowanie. Czynność ta nie jest może bardzo skomplikowana, ale warto jest znać pewne zasady, które jej towarzyszą.
Kto ma prawo legitymować?
Do tej czynności uprawniony jest zamknięty katalog osób i instytucji, którym takie uprawnienie nadaje stosowna ustawa. Zaznaczam jednak, że nie można mylić prawa do legitymowania z prawem do żądania okazania dokumentu potwierdzającego wiek wymagany do jakiejś czynności prawnej. Są to zupełnie inne czynności i w tym drugim przypadku taka osoba nie jest uprawniona do przetwarzania danych osobowych (czyli np ich spisywania). Ja się tu jednak skupię na samym legitymowaniu i tylko przez pracownika ochrony działającego na podstawie Ustawy o Ochronie Osób i Mienia (UoOOiM). Otóż każdy pracownik ochrony zdefiniowany w przywołanej ustawie ma prawo do legitymowania osób. Zarówno kwalifikowany, jak i niekwalifikowany. Tylko z tym drugim jest trochę gorzej, bo nie ma on obowiązku przejść szkolenia z przepisów, które go przy tej czynności obowiązują. Czyli inaczej nie musi ich znać, ale musi ich przestrzegać.
Kogo możemy wylegitymować?
Odpowiedź brzmi – każdą osobę przebywającą na obszarze lub w obiekcie chronionym. Są na ten temat różne opinie (również wśród prawników szkolących pracowników ochrony), ale ustawa stanowi wyraźnie, że prawo to ograniczone jest wyłącznie granicami chronionego obszaru lub obiektu.
Art. 36. 1. Pracownik ochrony przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia ma prawo do:
1) ustalania uprawnień do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych oraz legitymowania osób w celu usta-lenia ich tożsamości;
Niektórzy błędnie interpretują ten zapis w taki sposób, że skoro ustalanie uprawnień i legitymowanie jest w tym samym wierszu, to legitymować można tylko osobę, której ustala się uprawnienia. Nic bardziej mylnego, o czym więcej w dalszej części. Jest jednak jedno zastrzeżenie. Pracownik ochrony może legitymować osoby wyłącznie w celu ustalenia tożsamości. A znaczy to, że musi zachodzić potrzeba ustalenia tożsamości osoby. Nie można więc podpierać się tym uprawnieniem kiedy legitymujemy osobę np po to, abyosoba ta spóźniła się na autobus, czy też w jakimkolwiek innym złośliwym celu. Nie można także legitymować osoby, której tożsamość już została ustalona.
Kogo mamy obowiązek wylegitymować?
Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że są przypadki, kiedy to pracownik ochrony ma prawny obowiązek wylegitymować osobę. Obowiązek ten zapisany wprost w Rozporządzeniu odnosi się do osób ujętych. Jednakże Ustawa o Środkach Przymusu Bezpośredniego i Broni Palnej (UoŚPBiBP) nakłada także obowiązek sporządzenia notatki z użycia śpb lub broni palnej i w tej notatce zamieścić dane personalne osoby, wobec której użyto śpb lub broni palnej (art.51.), co z kolei jest równoznaczne z obowiązkiem jej wylegitymowania, chyba że nistnieje możliwość pozyskania tych danych w inny sposób. Ponadto UoŚPBiBP każe także „ustalić świadków” zdarzenia, czego nie można rozumieć inaczej, jak ustalenie ich tożsamości właśnie poprzez legitymowanie. Procedury przy użyciu śpb i broni palnej będą tematem kolejnego artykułu z tego cyklu. Na tym kończy się katalog osób, które pracownik ochrony ma ustawowy obowiązek wylegitymować. Jednak w przypadku obiektów (lub ich części) o ograniczonym dostępie, może mieć także służbowy obowiązek (np nałożony planem ochrony) legitymowania każdej osoby wchodzącej na obiekt i to też jest obowiązek.
Muszę jednak zaznaczyć, że obowiązek wylegitymowania osoby nie jest najważniejszym obowiązkiem pracownika ochrony i jeśli jest to uzasadnione, można tej czynności zaniechać bez żadnych konsekwencji. Prawda jest taka, że choć pracownik ochrony ma prawo osobę wylegitymować, to nie ma prawa jej zmusić do poddania się legitymowaniu. I choć osoba odmawiająca wylegitymowania się popełnia wykroczenie (art. 65. kw), to pracownik ochrony nie ma możliwości ukarać jej za to. Może to zrobić Policja, ale ta zazwyczaj nawet nie wie, że pracownik ochrony ma prawo do legitymowania osób, a jak już im się człowiek wylegitymuje (zazwyczaj tak jest), to chyba nigdy nie wnikają, dlaczego nie wylegitymował się pracownikowi ochrony. Niestety także społeczeństwo uczone jest (także przez media i cytowanych w nich nierzetelnych prawników), że ochrona nie ma prawa legitymować ludzi, co nie ułatwia nam pracy. Prawda jest też taka, że (poza pewnymi wyjątkami) ludzie nie mają obowiązku posiadać przy sobie dokument i faktycznie bez żadnych konsekwencji mogą go po prostu nie mieć. A jak nie mają to i nie okażą. W takich sytuacjach w notatkach piszemy, że dane posiada Policja (o ile posiada) + numer patrolu, bądź też, że danych nie udało się ustalić.
Dokumenty potwierdzające tożsamość
Legitymowania dokonujemy na podstawie:
1) dowodu osobistego;
2) tymczasowego dowodu osobistego;
3) tymczasowego zaświadczenia tożsamości;
4) dokumentu potwierdzającego tożsamość cudzoziemca;
5) paszportu;
6) innych dokumentów potwierdzających tożsamość, zaopatrzonych w fotografię i adres zamieszkania osoby legitymowanej.
Tak bowiem stanowi § 4. Rozporządzenia. I tego chyba tłumaczyć nie trzeba.
Procedura legitymowania
1. Podanie swojego imienia i nazwiska, a w razie potrzeby (czyli na żądanie osoby legitymowanej) także okazanie legitymacji służbowej.
Zgodnie z art. 38a ust. 1. UoOOiM:
Art. 38a. 1. Pracownik ochrony podczas wykonywania zadań ochrony osób i mienia jest obowiązany:
1) posiadać przy sobie legitymację, o której mowa w art. 9a ust. 1 lub art. 20 ust. 1 pkt 3, oraz okazywać ją na żądanie osoby, której czynności dotyczą w taki sposób aby zainteresowany miał możliwość odczytać i zanotować imię i nazwisko pracownika ochrony, numer legitymacji, dane podmiotu wystawiającego oraz zapoznać się z treścią pouczenia, o którym mowa w art. 9a ust. 2 pkt 5 lub art. 20 ust. 3 pkt 5;
Jednak ust. 2. tego artykułu mówi.
2. Pracownik ochrony jest zwolniony z obowiązku okazywania legitymacji, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, w przypadku gdy osoba, wobec której wykonuje czynności, swoim zachowaniem w sposób oczywisty zagraża życiu lub zdrowiu pracownika ochrony lub innych osób albo dobrom powierzonym ochronie.
A ponadto – co warto zauważyć – żaden przepis nie każe okazywać legitymacji osobom, wobec których nie podejmuje się czynności służbowych (oczywiście z wyjątkiem osób uprawnionych do kontroli pracowników ochrony), a dosyć często świadkowie jakiejś interwencji, czy w ogóle osoby, którym nasza praca się nie podoba, tego żądają.
2. Podanie podstawy prawnej i przyczyny legitymowania.
Podstawa prawna to oczywiście art. 36. UoOOiM a przyczyna to potrzeba ustalenia tożsamości w związku z … i to zależy od sytuacji.
3. Wezwanie osoby do okazania dokumentu potwierdzającego tożsamość. A w przypadku odmowy pouczenie o odpowiedzialności za wykroczenie z art. 65. kw. Jeśli nie odniesie ono skutku, a osoba została ujęta, to taką informację przekazujemy Policji. Jeśli nie, teoretycznie mamy możliwość ująć taką osobę na podstawie art. 45. kpwsow i wówczas wylegitymuje ją Policja, ale jeśli ma to być jedyny powód ujęcia, to moim zdaniem lepiej sobie odpuścić. Mało prawdopodobne, że taka osoba zostanie ukarana, a co się z nią naużeramy, to nasze.
4. Sprawdzenie danych zawartych w okazanym dokumencie pod względem zgodności z tożsamością osoby. Tak każe rozporządzenie. Skoro jednak legitymujemy w celu ustalenia tożsamości, to założenie jest takie, iż nie jest nam ona znana, więc trudno porównać z nią dane zawarte w dokumencie. Jedyne, co da się w tym przypadku wytłumaczyć to porównanie zdjęcia z wyglądem osoby legitymowanej.
5. Jeśli uzasadniają to względy bezpieczeństwa, osobę legitymowaną znajdującą się w pojeździe można wezwać do opuszczenia pojazdu.
6. Sporządzenie notatki.
Jakie dane notujemy?
To już zależy od tego, co zamierzamy udokumentować. Co do zasady jednak notujemy tylko dane niezbędne. Tzn takie, jakie zanotować każą nam przepisy. W przypadku legitymowania w związku z ustalaniem uprawnień do przebywania, czy też w związku z ujęciem osoby wolno nam zapisać dane takie jak:
– imię i nazwisko osoby legitymowanej
– rodzaj, seria i numer dokumentu
Będąc bardziej precyzyjnym, w notatce z ujęcia rozporządzenie każe podać tylko imię i nazwisko, ale skoro ujmujemy, to i legitymujemy, więc należy zanotować dane wymagane w notatce z legitymowania.
Warto zapoznać się z komunikatem GIODO w tej sprawie [POBIERZ]. Ma on jednak pewien mankament. Otóż ma już swoje lata. Mianowicie został ogłoszony w roku 2012. Natomiast w roku 2013 weszła w życie UoŚPBiBP, która określa, jakie dane muszą być w notatce z użycia lub wykorzystania śpb lub broni palnej. Konkretnie art. 54. stanowi:
Art. 54. 1. W przypadku użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego, którego skutkiem było zranienie osoby lub wystąpienie innych widocznych objawów zagrożenia życia lub zdrowia tej osoby albo jej śmierć, zranienie albo śmierć zwierzęcia albo zniszczenie mienia, notatka zawiera:
1) służbowe dane identyfikacyjne uprawnionego;
2) określenie czasu i miejsca użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego;
3) następujące dane osoby, wobec której użyto środków przymusu bezpośredniego:
a) imię i nazwisko,
b) serię i numer dokumentu tożsamości,
c) datę urodzenia,
d) w przypadku osoby osadzonej w zakładzie karnym albo areszcie śledczym – dane, o których mowa w lit. a i c, oraz imię ojca;
…
2. Jeżeli uzyskanie danych, o których mowa w ust. 1 pkt 3, było niemożliwe, w notatce podaje się przyczyny ich nieumieszczenia.
Natomiast art. 55. Przywołuje to samo w odniesieniu do notatki z użycia broni palnej.
Więcej o dokumentowaniu użycia śpb i broni palnej w kolejnym artykule tego cyklu.
Kilka zasad przy legitymowaniu.
1. Legitymowanie nie jest najważniejsze. Jeśli jest to uzasadnione okolicznościami, możesz go zaniechać bez żadnych konsekwencji.
2. Nie legitymuj jeśli zachodzi obawa, że osoba ujęta oddali się kiedy zajmiesz się legitymowaniem.
3. Nie legitymuj jeśli zachodzinpotrzeba udzielenia komuś pierwszej pomocy.
4. Nie legitymuj na siłę. Jeśli osoba pouczona o obowiązku wylegitymowania się stanowczo odmawia tej czynności, nie zmuszaj jej do tego. O tym fakcie poinformuj Policję i zapisz to w notatce.
5. Nie przeglądaj kieszeni i bagaży osoby legitymowanej nawet za jej zgodą.
6. Nie bierz do ręki portfela osoby legitymowanej nawet za jej zgodą jeśli nie musisz. Czasami się zdarza, że człowiek powie – wyjmij sobie dowód z portfela. Nie będzie to przekroczeniem uprawnień, ale wówczas lepiej tego zaniechać aby nie narazić się na późniejsze zarzuty kradzieży czegoś z portfela. Jeśli natomiast musisz wziąć portfel, to staraj się go trzymać w miarę możliwości na widoku kamery i/lub świadków.
7. Nie legitymuj jeśli wymaga to zdjęcia kajdanek.
8. Sporządzając notatkę myśl o tym, co piszesz i co masz napisać.